agreement farming करारशेती आजच्या धावपळीच्या जीवनात शेतीमध्ये अनेक बदल होत आहेत. पारंपरिक शेती पद्धतींबरोबरच आधुनिक तंत्रज्ञान आणि नवीन संकल्पनांचा वापर वाढत आहे. याच आधुनिक संकल्पनांपैकी एक म्हणजे करार शेती. करार शेती म्हणजे पीक घेण्यापूर्वीच, ठराविक किंमतीत आणि विशिष्ट मानकानुसार आपले उत्पादन विकण्यासाठी एखाद्या कंपनी किंवा संस्थेशी केलेला कायदेशीर करार. या करारामुळे शेतकऱ्याला त्याच्या पिकाच्या विक्रीची चिंता नसते आणि उत्पादनाची निश्चित किंमत मिळाल्याने आर्थिक स्थैर्य लाभते. चला तर मग, करार शेती म्हणजे नक्की काय आणि त्याचे फायदे काय आहेत, हे सविस्तरपणे पाहूया.
agreement farming करार शेती म्हणजे काय?
करारशेती ही एक अशी व्यवस्था आहे, ज्यामध्ये शेतकरी आणि कृषी उत्पादन खरेदीदार (उदा. कंपन्या, प्रक्रिया उद्योग, निर्यातदार) यांच्यात पीक लागवडीपूर्वीच एक लिखित करार होतो. या करारामध्ये पिकाचा प्रकार, गुणवत्ता, लागवडीची पद्धत, काढणीची वेळ आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे उत्पादनाची निश्चित किंमत इत्यादी बाबी स्पष्टपणे नमूद केलेल्या असतात. करारानुसार, शेतकरी त्यांच्या शेतात विशिष्ट पिकाची लागवड करतात आणि तयार झाल्यावर ते पीक पूर्वनिश्चित दराने खरेदीदाराला विकतात. यामुळे शेतकऱ्याला त्याच्या उत्पादनासाठी बाजार शोधण्याची गरज भासत नाही आणि विक्रीची निश्चितता लाभते.
करार शेतीचे फायदे
करारशेती शेतकऱ्यांसाठी आणि खरेदीदारांसाठी दोघांसाठीही फायद्याची ठरू शकते. खालीलप्रमाणे आपण त्याचे काही प्रमुख फायदे पाहूया:
शेतकऱ्यांसाठी फायदे:
- निश्चित उत्पन्न: करारामध्ये पिकाची किंमत अगोदरच ठरलेली असल्याने, शेतकऱ्याला त्याच्या उत्पादनासाठी किती पैसे मिळणार हे लागवडीपूर्वीच माहीत असते. यामुळे बाजारभावातील अनिश्चिततेचा धोका कमी होतो आणि शेतकऱ्याला आर्थिक स्थैर्य मिळते.
- तंत्रज्ञान आणि मार्गदर्शन: अनेकदा करार करणाऱ्या कंपन्या शेतकऱ्यांना आधुनिक शेती तंत्रज्ञान, उत्तम प्रतीचे बियाणे, खते आणि कीटकनाशके तसेच पीक व्यवस्थापनाबद्दल मार्गदर्शन पुरवतात. यामुळे शेतकऱ्याला चांगल्या प्रतीचे आणि अधिक उत्पादन घेण्यास मदत होते.
- उत्पादनाची हमी: करार झाल्यामुळे शेतकऱ्याला त्याचे पीक कुठे आणि कसे विकावे याची चिंता नसते. ठरलेल्या वेळेत कंपनी किंवा खरेदीदार शेतावरूनच माल खरेदी करतात, ज्यामुळे वाहतूक आणि इतर खर्चांची बचत होते.
- कर्जपुरवठा सुलभ: करार शेतीमुळे शेतकऱ्याला बँकांकडून किंवा वित्तीय संस्थांकडून कर्ज मिळण्यास मदत होते, कारण त्याच्याकडे उत्पादनाच्या विक्रीची हमी असते.
- नवीन संधी: करार शेतीमुळे शेतकऱ्यांना निर्यातक्षम आणि उच्च मागणी असलेल्या पिकांची लागवड करण्याची संधी मिळते, ज्यामुळे ते अधिक नफा कमवू शकतात.
- गटशेतीला प्रोत्साहन: करार शेतीमुळे अनेक शेतकरी एकत्र येऊन गटशेती करू शकतात, ज्यामुळे आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करणे आणि मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन घेणे शक्य होते.
- सेंद्रिय शेतीला प्रोत्साहन: करार शेतीमध्ये अनेक कंपन्या सेंद्रिय उत्पादनांना प्रोत्साहन देतात, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना सेंद्रिय शेतीकडे वळण्याची चांगली संधी मिळते.
- जोखीम कमी: नैसर्गिक आपत्ती किंवा इतर कारणांमुळे पिकांचे नुकसान झाल्यास, करारात नुकसान भरपाईची तरतूद असू शकते, ज्यामुळे शेतकऱ्याची आर्थिक जोखीम कमी होते.
खरेदीदारांसाठी फायदे:
- गुणवत्तापूर्ण उत्पादन: कंपन्यांना त्यांच्या आवश्यकतेनुसार आणि विशिष्ट गुणवत्तेचे उत्पादन नियमितपणे मिळते.
- पुरवठ्याची निश्चितता: कंपन्यांना त्यांच्या उत्पादनासाठी लागणारा कच्चा माल वेळेवर आणि निश्चित मात्रेत उपलब्ध होतो, ज्यामुळे उत्पादन प्रक्रिया सुरळीत चालते.
- खर्च बचत: मोठ्या प्रमाणात आणि थेट शेतकऱ्यांकडून खरेदी केल्यामुळे कंपन्यांना मध्यस्थांवरील खर्च वाचवता येतो.
- उत्पादनावर नियंत्रण: कंपन्या शेतकऱ्यांना मार्गदर्शन करून त्यांच्या आवश्यकतेनुसार आणि गुणवत्तेनुसार पीक उत्पादन करून घेऊ शकतात.
करार शेती करताना घ्यावयाची काळजी
करारशेती फायदेशीर असली तरी, काही गोष्टींची काळजी घेणे आवश्यक आहे:
- कराराची संपूर्ण माहिती: शेतकऱ्यांनी करारातील सर्व नियम आणि अटी काळजीपूर्वक वाचून घ्याव्यात आणि त्या समजून घ्याव्यात.
- किंमत आणि पेमेंटची अट: पिकाची निश्चित किंमत आणि पेमेंट कधी व कसे केले जाईल याची माहिती स्पष्टपणे नमूद केलेली असावी.
- गुणवत्ता मानके: करारात पिकाची गुणवत्ता आणि मानके स्पष्टपणे दिलेली असावीत आणि शेतकऱ्याला ती पूर्ण करणे शक्य असावे.
- नियम आणि शर्ती: करारातील नियम आणि शर्ती शेतकऱ्याच्या हिताचे असावेत.
- कायदेशीर सल्ला: शक्य असल्यास करार करण्यापूर्वी कायदेशीर सल्ला घेणे उचित राहील.
निष्कर्ष
करारशेती ही शेतकऱ्यांसाठी एक चांगला पर्याय ठरू शकते, ज्यामुळे त्यांना निश्चित उत्पन्न आणि आधुनिक शेतीची माहिती मिळते. मात्र, कोणताही करार करण्यापूर्वी शेतकऱ्यांनी विचारपूर्वक आणि सर्व माहिती तपासून निर्णय घेणे आवश्यक आहे. योग्य नियोजन आणि जागरूकतेने करार शेती केल्यास शेतकरी नक्कीच आर्थिकदृष्ट्या सक्षम होऊ शकतात.